De Kö II is een locomotief voor het rangeerwerk op de kleinere emplacementen. In 1931 gaf de Deutsche Reichsbahn-Gesellschaft (DRG) aan meerdere fabrikanten de opdracht voor dit type locomotief. De locomotief moest voldoen aan de vermogensklasse II (40 PS tot 100 PS). De fabrikanten hadden elk een eigen oplossing, zodat er veel onder versies ontstonden. De "K" staat voor Kleinlokomotive. Daarna volgde er een letter voor de brandstof. Ö is diesel, B is benzine en G is gas (1944). Daarnaast waren er nog verschillen in de overbrenging van de kracht op de wielen. Om het nog ingewikkelder te maken, er zijn typen zonder remmen, alleen mechanische rem, alleen lucht rem, beide en nog systemen voor bediening van de remmen van de wagons. De drukketel op de locomotief geeft aan of het een type is met lucht beremming. In tegenstelling tot de locomotieven werden deze Kleinlokomotiven toegewezen aan stations voor het rangeerwerk van passagier rijtuigen, postwagons en andere speciale rijtuigen zoals slaaprijtuigen en restauratierijtuigen. Als er een klein rangeer emplacement was werd deze locomotief ook ingezet voor het rangeren van goederenwagons. Door het succes werden deze locomotieven ook verkocht aan bedrijven met een eigen emplacement of spoor aansluiting. Je kwam deze locomotief dus in heel Europa overal tegen.
Ik heb twee scans uit een Merkbuch blz 45 en blz 46. Op blz 46 een tabel met "Anfahrgrenzlasten Gwa(t) und Anhängelasten Gw(t). Het is ingedeeld op "Streckenwiderstand" en dat bestaat uit de ‰ helling plus de kromming van de rail(bogen). De laatste stellen we op 0, dus de tabel kan direct vertaald worden naar helling. Daarnaast een kolom met "Anfahrgrenzlasten", de maximum opstart limiet. Dan krijgen we een meer bekend patroon van kolommen met snelheden met daarin het tonnage per promille stijging. Dit is een diesel locomotief, dus diesel motor, dus een "versnellingsbak" met een hoge en een lage overbrenging. Hieruit kunnen we halen dat de locomotief de volgende treinmassa moet kunnen trekken;
In het vlakke land 449t met 20km/u (Kupplung I)
In het vlakke land 125t met 45,8km/u (Kupplung II, maximum snelheid)
op een 3‰ helling 182t met 20km/u (Kupplung I)
op een 5‰ helling 127t met 20km/u (Kupplung I)
op een 10‰ helling 68t met 20km/u (Kupplung I)
op een 20‰ helling 30t met 20km/u (Kupplung I)
op een 25‰ helling 21t met 20km/u (Kupplung I)
Bij lagere snelheden neemt het te trekken gewicht toe, de minimum snelheid is 6,2km/u en op een 20‰ helling kan dan nog 117t (Wandler) worden getrokken. De tabel is voor Leistungsgruppe II met een Motorleistung von 125 PS en een maximum snelheid van 45km/u. Het geteste model is een Kö II en aan de hand van de nummering behoort dit model toe aan de groep Leistungsgruppe II met een Motorleistung von 125 PS. Het is een Deutz uit 1934/1935.
Het model
Mijn model zit in een verzameldoos met Arnold nummer 0154 en is de "Jahres-Sonderzug 1986" uitgave. Hierin zit dus de locomotief en vijf wagons uit periode II. In de doos geen documenten (meer, de verzameldoos is 2e hands verkregen). Er zijn echter op het internet wel de nodige documenten te vinden. Daar moet ik het mee doen. De verzameldoos is een kartonnen doos met een plastic "gestoffeerde" houder. In de houder uitsparingen voor de locomotief en de wagonnetjes. In het gedownloade document foto's van hoe de locomotief open te maken, waar je mag smeren, hoe je de motor moet vervangen en hoe je de koolborstels kunt vervangen. Vermoedelijk de achterzijde alle onderdelen als foto apart met de bestelnummers erbij. In hoeverre dat allemaal nog leverbaar is, geen idee. Arnold zelf is ter ziele en de onderdelen zijn verkocht aan een bedrijf (https://www.arnold-ersatzteile.de/index.html). Daar kun je dan het locomotief nummer opzoeken en dan een nieuwe onderdelenlijst downloaden met hun aantekeningen erbij, dit betreft nummers die later zijn omgenummerd. Deze locomotief is nog van voor dat ze de uiterste gebruiksdatum hadden uitgevonden om het maar zo te duiden, dus geen aanwijzingen over peuters, bedrijfsspanning of EMV.
Het model van de Kö 4669
Het model ziet er eigenlijk best nog wel goed uit. Ook in het echt is het een relatief kale machine. De wat grotere onderdelen zijn goed herkenbaar. Door de zwarte kleurstelling had ik echt wel een loep nodig om te zien of leidingen doorliepen. Het zit in een hoek en dan zwart, dat is haast niet zichtbaar omdat er geen licht terug komt. Zo op het oog heb ik dus ook geen verschillen kunnen vinden, nog even los van het probleem dat er veel van zijn gebouwd door zo ongeveer alle fabrikanten. En dat geeft weer veel verschillen in de uitvoering. De bedrukking is scherp, alleen op het kopschot kom ik de tekst "REV Nür 8.10.80" tegen, het staat in drie vakjes. Kö 4669 is een periode II machine, wordt ook in een doos als periode II setje geleverd. Ik heb nog meer commentaar. Zo zijn de grijpstangen erg dun en willen maar niet blijven zitten in de gaatjes, moet daar nog eens naar kijken. Ook de toeter op het dak zit op mijn model scheef en wil niet recht gedraaid worden, dus ook daar met ik naar kijken. Het meest in het oog springende onderdeel is wel dat er een koppelingshaak aan beide zijden zit.
Bij het nameten van de wiel diameters blijkt de afwijking bijna +3% te zijn, maar de wielen zie je bijna niet. De totale lengte wijkt +0,05% af, dat is gewoon super. Verder twee assen, vier wielen en dus geen bandjes. Voor het nameten heb ik de locomotief geopend. Dat zijn aan de onderzijde twee kleine schroefjes losdraaien en dan heb je de hele handel in je handen. Losse kap, losse aandrijving met wielen en tandwielen, losse motor en twee schroefjes. Om maar met die schroefjes te beginnen, het is geen alledaagse maat, dus hou ze in de gaten. En dan de motor. Dat is een asymmetrisch huis vanuit de as bekeken. Dus er zit een soort van hoge zijde en lage zijde aan bij het rondsel. Je moet de lage zijde op de contactpunten leggen, andersom gaat het niet werken. Ook niet als je de lipjes wat omhoog buigt. Dat is direct ook een kritisch punt, want dat soort lipjes wil bij te vaak verbuigen nog wel eens makkelijk afbreken en dan heb je echt een probleem. De motor ligt dus los op het chassis en de kap heeft uitsparingen die de motor vasthouden. Dus het geheel zorgt voor de bevestiging van de motor. Mijn exemplaar heeft een tikkend geluid, dit komt van de worm met het eerste tandwiel. Niet iets om je druk over te maken. Het is hooguit een vast ingebouwd "diesel" geluidje, mooi toch, geen geluidskaart en toch al een soort van motor geluid.
De testrun
Het model weegt 21 gram en is beproefd op mijn stokoude testbaan en op mijn trekkracht testbaan. De stokoude testbaan heeft allerlei rariteiten, er zit een boog in met een radius <R1(182), R1(194,6) en R2. Verder twee meegebogen wissels R1/R2 met de scherpe kanten tegen elkaar. Bogen die direct aansluiten op een Engels wissel. Allemaal ingrediënten waarop een locomotief of wagon soms de mist in kan gaan. Deze locomotief had geen enkel probleem met die rariteiten. Alleen de as afstand komt ongeveer overeen met de lengte van het puntstuk in de meegebogen wissels. Dus bij een lage snelheid stopt de locomotief op precies het puntstuk.
Op de trekkracht testbaan is er getest met de Arnold Ass 7095 transformator. Parallel aan de aansluiting van de rails is een DMM verbonden om de spanning af te lezen. In serie een DMM ingesteld op stroommeting. De locomotief eerst wat rondjes alleen laten rijden. Daarna werd er een testsleep aan de haak gehangen. De tijd werd genoteerd en met een programma worden dan de snelheden uitgerekend. De stijging en daling op de trekkracht testbaan loopt van 0,1% (1‰) tot en met 1,7% (17‰, kort traject van ene helft naar andere helft van de tafel), gecontroleerd met een digitale hoekmeter.
trekkracht testbaan
Op de trekkracht testbaan had dit model bij lage snelheden problemen met de wissels. De wissels zijn allemaal voorzien van gemetalliseerde puntstukken. Daar zit het probleem niet. Deze puntstukken zijn gescheiden van de rest met een klein stukje isolatie in de rail. Als je het puntstuk gaat bekijken zie je dat er een punt is waar het wiel "zweeft" voor een kort moment. En de afstand tussen dit punt en het kleine stukje isolatie is precies even lang als de as afstand van de Kö. Dus met een lage snelheid stopt deze locomotief precies op dat punt. Bij baanspanningen van >3Volt komt dit niet meer voor.
Die sleep wagons bestaat uit door mij afgekeurde wagons. Ik wil een periode II baan bouwen en daar horen dan geen wagons uit periode III of nog later op rond te rijden. Ook zijn er wagons van de verkeerde maatschappij die nog niet bestond in periode II. De wagons in kwestie zijn over het algemeen Roco wagons die destijds goedkoop in de aanschaf waren. Als je begint moet je wat, vandaar. Dus deze afgekeurde wagons kunnen mooi dienst doen als testsleep. Als je precies wil weten welke wagons dat zijn, in dit draadje https://www.n-spoorforum.nl/viewtopic.p ... 07#p275807 kun je dat zien. Om langzaam te kunnen rijden ben ik teruggegaan naar 5 twee-assige wagons. Meer wagons kan net aan, maar dan zit er op de testbaan een ondergrens in baanspanning wil ik in de laatste bocht nog vooruit komen. Deze locomotief moet op mijn baan dienst gaan doen bij een houtzagerij om de langhout transportwagons te rangeren. Dus ik was benieuwd hoeveel van deze wagon combinaties konden worden getrokken. Dit heeft even een ander hoofdstuk geopend, zie viewtopic.php?p=278004#p278004. Met 6 langhout transportwagons, dat zijn dus 12 wagons met draaibare schemelhouder, anders gezegd 360t. Dat is veel meer dan 4 à 5 wagons - 120 tot 150t. Kan het nog gekker? Ja, in dat andere hoofdstuk heb ik getest met 15 wagons, dat is 450t en daar ging de Kö vrolijk mee aan de haal. De bereikte snelheden met dit soort treingewichten vallen buiten de tabel en eigenlijk trekt het model bij de hoogste snelheid meer, maar wel met slippende wielen. Het goede nieuws is wel dat we helemaal bovenin de tabel zitten met de gemeten waarden en niet onderin. Daarmee vallen de prestaties van het model dus binnen de tabel.
Analoog
In het handboek van Arnold (Band 1 Technik) staat dat 12Volt het maximum is, de trafo gaat niet verder dan 13,5Volt (gevolg van 220 naar 240 als netspanning). Deze transformator heeft in het lage bereik een niet zuivere gelijkspanning, dit heeft tot gevolg dat de motor blijft draaien op lage tot zeer lage snelheden. Met ongeveer 2,3Volt rijd het model met een gemiddelde van 1,8km/u over de testbaan. Het stroomverbruik is daarbij dan ongeveer 50mA. Met 3,4Volt en 60mA rijd de Kö met ongeveer 11km/u over de testbaan. Ietsje meer spanning van ongeveer 5,5Volt geeft een gemiddelde van 83km/u. Ongeveer 10Volt en 80mA een gemiddelde van 216km/u. Nog meer spanning gaf vreemde waarnemingen. Ingesteld op 13Volt werd na 1 ronde 14Volt en zo verder tot dat de meter het niet meer kon weergeven, dus hoger dan 19,99Volt. De afgenomen stroom liep op tot tegen de 800mA. De Kö ging daarbij spinnijdig als een raket (>300km/u) over de testbaan. Ik zit niet aan de knoppen, kan het niet verklaren en is met mijn model herhaalbaar. Zeg het maar. Een trafo die niet verder gaat dan ongeveer 13,5Volt en dan in eens meer dan 20Volt met deze Kö. De Kö is nog steeds heel, stinkt niet en er is niks mee mis, de transformator geeft gewoon het maximum van ongeveer 13,5Volt bij andere locomotieven. Voor mij een raadsel.
Met een sleep van 6 langhout transportwagons, dat zijn dus 12 wagons met draaibare schemelhouder (equivalent van 360t) rijd het model bij een baanspanning van ongeveer 4,5Volt met een verbruik oplopend tot 180mA gemiddeld 51km/u. Met 15 wagons (equivalent van 450t) zoals beschreven in viewtopic.php?p=278004#p278004 met een baanspanning van 4,5 tot 4,7Volt rijd de trein net geen 39km/u. Zelfde instellingen met 4 wagons (equivalent van 120t) uit de testsleep nog net geen 47km/u. De treingewichten komen overeen met de tabel, de daarbij opgetekende snelheden liggen daar buiten.
Het rapportcijfer
In het verleden zijn er al testen geweest waarbij rapportcijfers werden gegeven. Kort geleden heb ik een verhaal geschreven over hoe dat rapportcijfer tot stand komt. Je kunt het hier nalezen (https://www.n-spoorforum.nl/viewtopic.p ... 02#p277102). Met de opstelling kom ik tot het volgende;
Details 6,67
Bouwkwaliteit 6,00
Bedrukking 10,00
Loopeigenschappen 7,50
Bochtengedrag 10,00
Snelheid 10,00
Trekkracht analoog 10,00
Totaal indruk 8,60 > 8,6
Door de manier van noteren in een rekenprogramma wordt enige subjectiviteit onderdrukt omdat genoemde onderdelen bestaan uit meerdere meetpunten.
Er zijn wat zaken die een verklaring behoeven. Details 6,67 omdat de toeter scheef op het dak staat en niet recht te zetten is, grijpstangen zitten erg los en staan scheef, laten zich niet makkelijk goed zetten. Bouwkwaliteit een 6,00 omdat de doorsnede van de wielen te groot zijn met 2,96%. Er wordt gebruik gemaakt van een koppelingshaak en dat werkt in de praktijk niet echt goed. En verder geen informatie over hoe de motor geplaatst moet worden terwijl de behuizing asymmetrisch is. Bedrukking een 10,00, alles is leesbaar. De loopeigenschappen zijn gewaardeerd met een 7,50 omdat de locomotief geen bandjes heeft. Bochtengedrag een 10,00, het model gaat overal doorheen. Dat het model ook op gemetalliseerde puntstukken tot stilstand komt omdat door toeval de isolatie en de ruimte in het puntstuk overeen komen met de as afstand van de locomotief, is niet de schuld of de fout van die locomotief. Snelheid een 10,00, locomotief gaat veel harder, maar dat is prima te temperen met de spanningsregelaar. Het rapportcijfer voor trekkracht bestaat uit alleen een analoog deel met de score 10,00. het model trekt met de meer nieuwere modellen wagons de treingewichten zoals in de tabel. De totale waardering en daarmee het rapportcijfer komt uit op een 8,6.
Ombouwen naar digitaal
Als je deze locomotief zo door de vingers laat glijden en hem van alle kanten bekijkt, is het eerste wat bij je opkomt, dat deze locomotief niet te digitaliseren is. Geen ruimte! En tóch kan het. Er zijn verschillende ombouw instructies op het internet te vinden. Grofweg zijn er twee varianten, variant 1; het plaatsen van een andere en kleinere motor met daar bovenop de decoder. Variant 2; het uitfrezen van de behuizing op bepaalde plaatsen zodat een kleine decoder kan worden ingebouwd. Lees ze allemaal zorgvuldig door om een goed beeld en idee te krijgen, maar gebruik ze niet! Bij het nameten zou een Zimo MX615 (8,2x5,7x2mm) decoder gebruikt kunnen worden zonder verdere aanpassingen aan de kap. Er zijn twee opties, optie 1: links in de uitsparing van de deuropening of optie 2: rechts in de uitsparing van de deuropening. De opties voor montage tussen de motor en de raamopening blijkt met een dummy (L:9,23mm B:6,20mm D:2,2mm) toch niet ruim genoeg te zijn voor de dikte van de decoder. De draadzijde moet aan de raamzijde worden gepositioneerd. Met draadjes is deze standaard voorzien van de aansluitingen. De decoder MOET aan de boven en de onderkant van de print worden beschermt voor kortsluiting door het aanbrengen van hitte bestendig isolatieband (verkrijgbaar in de d.h.z.).
Voor degene die het aandurft, het is een actie van geen weg terug!, de lampen met een zeer dun boortje uitboren en daar micro leds in plaatsen, die dan via een heel klein gaatje worden verbonden met een SMD weerstand in de wielkast en de decoder. Om dat te kunnen doen moet er aan de voorzijde achter de staande lampen een heel klein gaatje worden geboord met een boortje van 0,5mm. Voor deze klus heb je een zeer stabiele boormachine nodig, de as en de boorkop mogen geen speling hebben omdat anders het boortje breekt. Verder moet de boormachine in een boorstandaard worden gemonteerd. In de wielkasten is vlak voor of na de wielen nog genoeg ruimte voor een SMD weerstand tbv de leds en eventueel vis loodjes voor het verder verzwaren van de locomotief waardoor deze meer kan gaan trekken.
Als je dus dit wil gaan doen heb ik maar een advies. Kijken, meten, kijken, meten, kijken en nog eens kijken en pas als allerlaatste als je het zeker weet uitvoeren. Dus de ruimte voor vergissingen is 0,0! De ombouw is iets voor de gevorderde modelbouwer. En verder, ik moet afgaan op gegevens en ik heb een methode gevolgd die ik zelf zou toepassen, maar dat is nog steeds geen garantie dat het ook gaat werken. Met name de dikte zou toch nog onvoldoende kunnen zijn en het isolatieband neemt ook ruimte, maar is wel noodzakelijk. Wat dan vervolgens nog dwars kan zitten zijn de aangesoldeerde draadjes die vlak boven het soldeerpunt "stijf" zijn van het solderen en daardoor niet buigbaar zonder schade aan de decoder. Dit is zo bij de MX616. Ik heb nog geen Zimo MX615 kunnen kopen, misschien aankomende beurs, anders had ik die gebruikt i.p.v. een dummy. Dus het blijft voor je eigen rekening en risico om de ombouw uit te voeren.
